برای خواندن بخش اول بر روی متن کلیک کنید.

برای خواندن بخش دوم بر روی متن کلیک کنید.

موادّ نوشته

اشاره‏

در دو شماره قبل درباره ضرورت حضور هر چه بیش‏تر حوزویان در عرصه نویسندگى سخن گفتیم و به بررسى جایگاه فنّ نوشتن و هنر نویسندگى در تبلیغ نوشتارى پرداختیم. اکنون زمان آن است که بحث موادّ نوشته و روش استفاده از آنها را مطرح کنیم.

* * *

براى تولید یک محصول مرغوب، استفاده از موادّ اولیه مرغوب، یک اصل بدیهى و غیر قابل انکار است که هر تولیدکننده‏اى از آن آگاهى دارد. تولید یک محصول خوب در کارگاه نویسندگى نیز، نیازمند به کارگرفتن موادّ خوب و مرغوب و چینش و ترکیب مناسب آنهاست. این مواد عبارت‏اند از: واژه‏ها و جمله‏هایى که نویسنده انتخاب مى‏کند و مى‏سازد. علاوه بر این، مى‏توان از آیات، روایات، شعر، حکایتهاى کوتاه، کلمات قصار، کنایه و مَثَل نیز استفاده کرد و با کاربرد بجاى آنها بر غناى لفظى و معنوى‏اش افزود.

در هنگام استفاده از این مواد، دو نکته مهم را باید مورد توجّه قرار داد:

1. عبارت مورد نظر، با متن تناسب کامل داشته باشد و در آن بنشیند. هرگز نباید این مواد مانند وصله‏اى ناجور و ناهمرنگ بر متن تحمیل شوند و یکدستى آن را به هم بزنند. براى هر نوشته‏اى بنابر اقتضاى فضاى آن باید عبارتهاى متناسب برگزید و آنها را هنرمندانه لابه‏لاى واژه‏ها و جمله‏هاى متن چید.

2. بهتر است دنبال جمله‏هاى تازه باشیم و سعى کنیم از کلیشه‏ها و تکرارهاى کسالت‏آور دور شویم. قطعاً در ادبیات غنى فارسى و جملات ارزشمندى که در فرهنگ ما وجود دارد، آن‏قدر ابیات و عبارات زیبا و پرمعنى وجود دارد که مجبور نباشیم آنها را این همه تکرار کنیم.

اکنون به کار گرفتن مناسب هر کدام از این مواد را در مثال‌هایى بررسى مى‏ کنیم:

برای خواندن بخش اول بر روی متن کلیک کنید.

برای خواندن بخش سوم بر روی متن کلیک کنید.

فن نوشتن یا هنر نویسندگى؟

اشاره

در شماره پیش، از اهمّیت و ضرورت تبلیغ نوشتارى گفتیم و از رسالت بزرگى که همه ما در این عرصه بر دوش داریم. و اینک مطالبى در باب هنر نویسندگى ارائه مى‏کنیم.

* * *

پیامبر اکرم ‏صلى ‏الله ‏علیه ‏و آله فرمود: «مَنْ مَاتَ وَمِیرَاثُهُ الدَّفَاتِرُ وَالْمَحابِرُ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ؛ (1) هر که از دنیا برود و میراثش دفتر و دوات باشد، بهشت بر او واجب خواهد بود.‌»

زمانى که تصمیم مى‏گیریم به عرصه‏اى وارد شویم، ابتدا باید آن را بشناسیم و با ویژگیها و آمادگیهایى که به آن نیاز داریم، آشنا شویم.

«نوشتن» دو عنصر اصلى دارد: «معنى» و «قالب معنى» یا «محتوا» و «لفظ». آنها که به عرصه نوشتن قدم مى‏گذارند، بسته به میزان توانایى‏اى که در ارائه این دو عنصر دارند، موفّق یا ناموفّق مى‏شوند.

لفظ و معنى براى ایجاد یک اثر خوب، ارزش اساسى دارند و هر کدام دچار نقص شوند، به نوشته خلل وارد مى‏کنند.

سخن در اینجاست که نویسنده حوزوى، نوشتن را به عنوان یک «فنّ» فرا مى‏گیرد یا به چشم «هنر» به آن مى‏نگرد. کسى که «فنّ نوشتن» را بداند، به‏درستى‏از عهده بیان و نگارش مطلب مورد نظرش برمى‏آید و معانى ذهنى را در قالب الفاظ بى‏عیب و مناسب مى‏ریزد و عرضه مى‏نماید. الفاظ او از نظر دستورى و قواعد فصاحت و بلاغت، صحیح و مطابق اصول است. از جهت نگارش و املا هم مشکلى ندارد.

اهمّیت و ضرورت تبلیغ نوشتارى‏

براى خوانندگانى که خود در متن عرصه تبلیغ‏اند و بزرگوارانى که پرچم این مسئولیت بزرگ را بر دوش نهاده‏اند، زیره به کرمان بردن است که بنویسیم: «تبلیغ مهمّ است، به آن بپردازید و... ‌»؛ امّا در این مقال، سخنِ عرصه‏اى دیگر است و مسئولیتى دیگر.

آنچه مبلّغان ما با آن آشنایند و در صحنه عمل از آن استفاده مى‏کنند، منبر است و خطابه و تبلیغ شفاهى که اهمّیتى فوق العاده دارد و جاى هیچ تردیدى در جایگاه بلند آن نیست؛ امّا این نوشتار بر آن است که بگوید: پرداختن به یک عرصه مهمّ نباید ما را از وارد شدن به عرصه‏ هاى مهمّ دیگر باز دارد یا اهمّیت و ضرورت آنها را برایمان کمرنگ کند.

وارد شدن به صحنه «نگارش» یا «تبلیغ کتبى» حقیقتاً ضرورتى غیرقابل انکار است که روحانیان محترم باید به عنوان یک «واجب کفایى» با آن برخورد کنند و همان طور که طبق نظر علماى اسلام «یاد گرفتن و یاد دادن علومى که مورد احتیاج عموم است، بر همه واجب مؤکّد است به وجوب کفایى» (1)، به نظر مى‏رسد که مبلّغان وظیفه دارند بیش از پیش قدم در راه آموختن «فنّ نویسندگى» بگذارند و نیاز جامعه را به نویسندگان متعهّد و متخصّص در امور دینى برآورده نمایند.

آیا مخاطب این سخن امام صادق ‏علیه ‏السلام بیش از هر کس ما نیستیم، آنجا که فرمود: عَلى‏ کُلِّ جُزْءٍ مِنْ اَجْزائِکَ زَکاةٌ - اِلى‏ اَنْ قالَ - وَ زَکاةُ الْیدِ اَلْبَذْلُ وَ الْعَطاءُ وَالسَّخاءُ بِما اَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیکَ بِهِ وَ تَحْریکُها بِکِتْبَةِ الْعُلُومِ وَ مَنافِعَ ینْتَفِعُ بِهَا الْمُسْلِمُونَ؛ (2) بر هر عضوى از اعضایت، زکاتى واجب است - تا اینکه فرمود - و زکات دست، بذل و بخشش و عطا و سخاوت نسبت به نعماتى است که خداوند به تو داده است و به حرکت واداشتن دست به نوشتن علوم و امور مفیدى که مسلمانان از آن بهره‏مند مى‏شوند.‌» و آیا زمان آن نرسیده است که براى پرداخت این زکات، نهضتى در حوزه‏هاى علمیه برپا شود؟

آیا امیرالمؤمنین‏علیه‏السلام که خود امیرِ سخن دانى بود، آن گاه که فرمود: «... کِتابُهُ اَبْلَغُ مِنْ نُطْقِهِ؛ (3)... نوشتار آدمى رساتر از گفتار اوست.‌» شیعیانش را به نوشتن ترغیب نفرمود؟ پس آیا فضلاى حوزه نباید خود را در رأس مکلّفان این تکلیف بدانند؟

ناگفته پیداست که فرهیختگان حوزوى عرصه قلم کم نیستند و آثار گران بهاى این بزرگان قابل چشم پوشى و فراموشى نیست؛ امّا این هم غیرقابل انکار است که گستره این صحنه عظیم، بیش از آن است که آن فرزانگان را در به دوش کشیدن این «بار امانت» تنها بگذاریم و شانه از مسئولیت خطیر این همیارى خالى کنیم.

مزایاى تبلیغ نوشتارى‏

1. ماندگارى: اندیشه‏ اى که بر کاغذ بنشیند و به کتابت در آید، بیش از سخنى که گفته شود و شنیده شود، باقى مى‏ماند.

«دارایى علمى جوامع، در ظرف نوشتارى آنان ذخیره شده است و آنچه را که از جنس دانایى مدّعى مالکیت آن اند، همانى است که نوشته‏اند؛ نه بیش‏تر و نه کم‏تر.‌» (4) آنچه باعث شده که ما از میراث علمىِ نسلهاى پیشین بهره‏مند شویم، این است که آنان اندیشه‏هاى خود را به شکل مکتوب در آورده و به این وسیله آن را حفظ کرده بودند.

پس چه خوب است که ما هم اگر اندیشه‏اى داریم، آن را با نوشتن حفظ کنیم و به نسلهاى بعد نیز برسانیم.