اهمّیت و ضرورت تبلیغ نوشتارى‏

براى خوانندگانى که خود در متن عرصه تبلیغ‏اند و بزرگوارانى که پرچم این مسئولیت بزرگ را بر دوش نهاده‏اند، زیره به کرمان بردن است که بنویسیم: «تبلیغ مهمّ است، به آن بپردازید و... ‌»؛ امّا در این مقال، سخنِ عرصه‏اى دیگر است و مسئولیتى دیگر.

آنچه مبلّغان ما با آن آشنایند و در صحنه عمل از آن استفاده مى‏کنند، منبر است و خطابه و تبلیغ شفاهى که اهمّیتى فوق العاده دارد و جاى هیچ تردیدى در جایگاه بلند آن نیست؛ امّا این نوشتار بر آن است که بگوید: پرداختن به یک عرصه مهمّ نباید ما را از وارد شدن به عرصه‏ هاى مهمّ دیگر باز دارد یا اهمّیت و ضرورت آنها را برایمان کمرنگ کند.

وارد شدن به صحنه «نگارش» یا «تبلیغ کتبى» حقیقتاً ضرورتى غیرقابل انکار است که روحانیان محترم باید به عنوان یک «واجب کفایى» با آن برخورد کنند و همان طور که طبق نظر علماى اسلام «یاد گرفتن و یاد دادن علومى که مورد احتیاج عموم است، بر همه واجب مؤکّد است به وجوب کفایى» (1)، به نظر مى‏رسد که مبلّغان وظیفه دارند بیش از پیش قدم در راه آموختن «فنّ نویسندگى» بگذارند و نیاز جامعه را به نویسندگان متعهّد و متخصّص در امور دینى برآورده نمایند.

آیا مخاطب این سخن امام صادق ‏علیه ‏السلام بیش از هر کس ما نیستیم، آنجا که فرمود: عَلى‏ کُلِّ جُزْءٍ مِنْ اَجْزائِکَ زَکاةٌ - اِلى‏ اَنْ قالَ - وَ زَکاةُ الْیدِ اَلْبَذْلُ وَ الْعَطاءُ وَالسَّخاءُ بِما اَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیکَ بِهِ وَ تَحْریکُها بِکِتْبَةِ الْعُلُومِ وَ مَنافِعَ ینْتَفِعُ بِهَا الْمُسْلِمُونَ؛ (2) بر هر عضوى از اعضایت، زکاتى واجب است - تا اینکه فرمود - و زکات دست، بذل و بخشش و عطا و سخاوت نسبت به نعماتى است که خداوند به تو داده است و به حرکت واداشتن دست به نوشتن علوم و امور مفیدى که مسلمانان از آن بهره‏مند مى‏شوند.‌» و آیا زمان آن نرسیده است که براى پرداخت این زکات، نهضتى در حوزه‏هاى علمیه برپا شود؟

آیا امیرالمؤمنین‏علیه‏السلام که خود امیرِ سخن دانى بود، آن گاه که فرمود: «... کِتابُهُ اَبْلَغُ مِنْ نُطْقِهِ؛ (3)... نوشتار آدمى رساتر از گفتار اوست.‌» شیعیانش را به نوشتن ترغیب نفرمود؟ پس آیا فضلاى حوزه نباید خود را در رأس مکلّفان این تکلیف بدانند؟

ناگفته پیداست که فرهیختگان حوزوى عرصه قلم کم نیستند و آثار گران بهاى این بزرگان قابل چشم پوشى و فراموشى نیست؛ امّا این هم غیرقابل انکار است که گستره این صحنه عظیم، بیش از آن است که آن فرزانگان را در به دوش کشیدن این «بار امانت» تنها بگذاریم و شانه از مسئولیت خطیر این همیارى خالى کنیم.

مزایاى تبلیغ نوشتارى‏

1. ماندگارى: اندیشه‏ اى که بر کاغذ بنشیند و به کتابت در آید، بیش از سخنى که گفته شود و شنیده شود، باقى مى‏ماند.

«دارایى علمى جوامع، در ظرف نوشتارى آنان ذخیره شده است و آنچه را که از جنس دانایى مدّعى مالکیت آن اند، همانى است که نوشته‏اند؛ نه بیش‏تر و نه کم‏تر.‌» (4) آنچه باعث شده که ما از میراث علمىِ نسلهاى پیشین بهره‏مند شویم، این است که آنان اندیشه‏هاى خود را به شکل مکتوب در آورده و به این وسیله آن را حفظ کرده بودند.

پس چه خوب است که ما هم اگر اندیشه‏اى داریم، آن را با نوشتن حفظ کنیم و به نسلهاى بعد نیز برسانیم.

علم نور است و معلم اول خداست. تعلیم و تعلم از آموزه‌های انبیا و اولیاست و وظیفه معلم رسیدن و رساندن به خداست. علم جویی فریضه بر مسلمان هاست و دوستداری علم و علاقه به جویندگان علم از ارزش هاست.

تعلیم هر علمی دارای بسی نکته هاست و تدریس هر درسی، آشنایی با بسی تجربه هاست. و تدریس، دانش است و عشق است و روش است و بسیاری درس هاست و بدون آن، هرچه هست پوچ است و بی بهاست.

آنچه در پی آمده، «110» قطره از یک دریاست که طبق حروف ابجد، برابر با نام مولا «علی علیه السلام‌» امیر مؤمن هاست، و برگرفته از دانش‌ها و کتاب‌ها و تجربه هاست، و همچون مشعلی در تاریکی هاست. و در هر قسمت، بسیاری از نکته‌های مهم آن در نگاشته ماست و با توجه به کلاس‌های آزاد و غیرآزاد و زمینه‌ها و شرایط ویژه هر کدام قابل اجراست.

1- شرایط تدریس

الف) شرایط زمانی تدریس

1 - برای رفتن به کلاس تاخیر نداشته باشید و از تز نادرست «نظم ما در بی نظمی ماست‌» جدا پرهیز کنید؛ زیرا چنانچه شاگردان کلاس شما 30 نفر باشند و شما 10 دقیقه تاخیر کنید، در حقیقت 300 دقیقه (5 ساعت) از وقت انسان‌ها را به هدر داده اید و این اتلاف وقت قابل جبران نیست. و نیز در موارد ضروری و غیر اختیاری بیش از 50 دقیقه تدریس نکنید، و زمان هر جلسه تدریس را درنظر داشته باشید تا با کمی یا زیادی وقت روبرو نشوید؛ یعنی درس را بموقع آغاز نمایید و بموقع نیز تمام کنید؛ زیرا بی نظمی استاد، شاگردان را نیز بی نظم می‌کند و به گفته «سعدی‌» :

اگر زباغ رعیت ملک خورد سیبی

برآورند غلامان او درخت از بیخ

2 - بین دو جلسه تدریس حد اقل 10 دقیقه استراحت کنید؛ این استراحت تاثیر بسزایی در تدریس‌های بعدی شما خواهد داشت. از استاد کهنسالی پرسیدند: «شما با این سن و سال زیاد، چگونه این همه تدریس می‌کنید؟» پاسخ داد: «من در برابر یک ساعت تدریس، یک ساعت نیز استراحت می‌کنم‌»

3 - هنگامی که خودتان در اواخر درس اعلام می‌کنید وقت درس تمام شده است، دیگر آن را ادامه ندهید، مگر آن که ادامه درس با مشورت خود شاگردان و بدون رودرواسی آنان انجام گیرد.

4 - در کلاس‌های اختیاری - تا آنجا که امکان دارد - بکوشید زمان تدریس را تغییر ندهید و درس را بدون علت ضروری تعطیل نکنید. استادی می‌گفت: «به تجربه برای من ثابت شده است که تغییر زمان کلاس و یا تعطیل کردن کوتاه مدت آن، باعث کم شدن تعداد شاگردان می‌شود‌»

5 - درس خود را با توجه به زمان پیش بینی شده و تعداد جلسات تدریس و روزهای تعطیل زمان بندی کنید تا از نظر زمانی در پایان دوره یا ترم و یا سال با مشکلی روبرو نشوید. این کار نوعی «برنامه ریزی آموزشی‌» است. استادی را می‌شناسم که همیشه با شروع درس‌ها تقویمی تهیه می‌کند و با توجه به روزهای تعطیل و تعداد جلسات، برای درس خود برنامه‌ریزی دارد.